WHAT ARE THE OPPORTUNITIES FOR MACEDONIAN COMPANIES FROM THE INTEGRATION AT THE EU MARKET / КОИ СЕ МОЖНОСТИТЕ ЗА МАКЕДОНСКИТЕ КОМПАНИИ ОД ИНТЕГРАЦИЈАТА СО ПАЗАРОТ НА ЕУ

Authors:

 

Prof. Taki Fiti PhD

University Professor, Academic

Faculty of Economics Skopje

Macedonian Academy of Science&Art

 

Zoran Stavreski MA

Deputy-President & Minister of Finance of Government of the Republic of Macedonia

Prof. Gligor Bishev PhD

CEO Sparkasse Macedonia;

President – European Business Association

 

WHAT ARE THE OPPORTUNITIES FOR MACEDONIAN

COMPANIES FROM THE INTEGRATION AT THE EU MARKET

Macedonia is a small country, with population of 2 million and GDP (Gross Domestic Product) per capita of EUR 10,120, at purchasing power parity of foreign exchange rate, which represents only 36 percent of the EU average. The low numbers for population and GDP per capita create weak purchasing power from the domestic market, i.e. limited scope of domestic consumption. The small domestic market does not enable the Macedonian companies to apply economy of scale (by increasing production to reduce the fixed costs per product) and to be more competitive on the markets they operate. The economic logic confirms that in order to utilize economy of scale with fair efficiency, requires a market of at least 10-15 million consumers, with two or three times higher purchasing power than the existing in Macedonia, i.e. a GDP of EUR 20-30,000 per capita. This explains, why each small country – as it is the case of Macedonia – must be open and the most significant part of its GDP to sell on foreign markets. According to this, the Macedonian economy currently exports approximately 50% of its’ GDP. As for the whole economy in general, the same refers to particular companies. Namely, each company with turnover higher than MKD 120 million must export part of its production, in order to survive, whereby the companies with turnover higher than MKD 600 million must export over 50% of the production. This refers equally to companies that produce goods or companies that provide services – even for the companies that provide services only within the country. For example, the hotels would not be able to survive if 50-60% of their guests do not come from abroad; the same is applied to the large shopping malls: Skopje City Mall, Ramstore Mall etc., where 30-40% of the consumers are foreigners; the same is being emphasized by the health care providers, construction companies, IT companies, tourist enterprises.

With such general picture, becomes clearer why the economists permanently emphasize that the integration with EU is an imperative to our country and our companies, the most optimal solution for overcoming the problem of limited domestic demand – and in general – a solution that shall bring the Macedonian economy numerous economic and other benefits. Such standpoint may be supported with relevant arguments:

(1) EU, today, is the most powerful economic integration worldwide, with a single market of above 500 million population and average GDP per capita of EUR 28,500 – although the EU is inhabited by only 7% of the world population, it generates almost 25% of the world income, participates with 16.5% in the global trade, and 30% of the global knowledge is concentrated there, etc.; (2) Macedonia, through Greece and Bulgaria is bordering on the EU, which represents the largest and the richest market within thousand kilometres. Out of 14 countries in the closest neighbourhood, 8 are EU members (Greece, Bulgaria, Slovenia, Hungary, Romania, Cyprus and Italy) and 6 are countries aspiring for ЕU membership (Serbia, Albania, Montenegro, Bosnia and Herzegovina, Turkey); (3) EU is a market with enormous absorption power and a market that creates high competitiveness in terms of quality, functionality, design, price, accessibility of products, maintenance, etc. – these factors encourage and force Macedonian companies towards permanent innovation and increasing their competitiveness, efficiency and productivity; (4) Integration of the Macedonian companies in the European market is not in conflict with integration to other markets and the world economy, due to the fact that increased competitiveness would mean easier integration in the global markets and trends, and so forth.

These arguments, explain why EU, today, is our main foreign trade partner, and as the economists phrase it – our relevant export area, with 76% of the Macedonian exports directed towards the European countries and around 63% of our imports coming from this region. For many years, the three countries, “old” EU members, have been our most significant and largest trade partners – Germany, Greece and Italy. For example, in 2000, 1/3 of the Macedonian exports were towards these countries, in 2006 this parameter reached 40%, and in 2015 it increased to 52%. This confirms the notion that on long-run there is a growth tendency of the Macedonian export and import, i.e. tendency of growth of foreign trade with the EU countries. Such tendency was additionally accelerated with the EU enlarging process, with the entrance of: Slovenia (2004), Bulgaria (2007) and Croatia (2013) in the EU. Bulgaria, today, is our fifth foreign trading partner, and in last several years foreign trade with Croatia is growing, as well. Since recently, in the structure of our exports dominated products of the so called traditional sectors with low processing level, products of the so-called classic industrial sectors – iron and steel, ferronickel, tobacco and processed tobacco products, foodstuffs, beverages, shoes, etc. On the other hand, Macedonia is a country highly dependent on imports, where energy products (crude oil, oil and electricity), motor vehicles, equipment and machines, telecommunication equipment and appliances are dominant items. Therefore, these factors determine, Macedonian economy, to record high trade deficit. The highest, trade deficit was in 2008: -29% of GDP. In the recent years the trade deficit is narrowing: becoming 21% of GDP in 2014, presenting evidence that with increasing openness of the country and its’ higher integration with EU, the problems in the external sector are alleviated. An analysis by the National Bank of the Republic of Macedonia shows that due to foreign direct investments by multinationals (partly from the EU), in the period after 2010, the structure of the Macedonian exports is improved, meaning the participation of the traditional export products in total exports is decreased by 13 percentage points, in favour of the products with higher processed (finalization) level. The positive effects of the increasing foreign trade with the selective European market are visible also in the domain of innovation activities of the Macedonian companies. Namely, the strong competition on the single European market forces our companies more to engage in innovations. Data of the State Statistical Office confirm that in the period 2010-2012, 42.8% of the Macedonian companies introduced certain innovations, which is quite an improvement in comparison to the early years of transition. Out of the total number of innovative companies in Macedonia, 24.7% have introduced innovation in products and processes, 46.4% organizational and marketing innovations and 18.2% of the innovative companies introduced all kinds of innovation.

In perspective, the intensifying of the EU accession processes of the Republic of Macedonia and joining the EU, will bring the country a lot of other benefits. In this context, several relevant arguments should be considered:

Private transfers (remittances) that are coming from the EU, even today, create significant demand for Macedonian products. It is estimated that 60-70% of the total remittances (EUR 1.35 billion), origin from Macedonian citizens employed within the EU. That generates a demand for 6.7% of the Macedonian GDP. These private transfers also increase the domestic saving, which enables financing of investments, starting new businesses and creating jobs.

The presence of international companies in Macedonia (part of them with domicile in the European countries) opens possibilities for developing quality entrepreneurial processes, i.e. to develop sub-contracting arrangements – our small and medium enterprises (SMEs) to produce spare parts, semi-finished products and similar activities, for the large international companies present in Macedonia – which would practically mean including the Macedonian businesses in the large value added chains. The first steps in that segment have been made by certain EU companies from the automotive industry (Kromberg&Schubert, Draxlmaier, VanHool) in the special economic zones. The next step is including as many as possible domestic companies in the supply chains of the international companies present in the country or abroad. The Government of the Republic of Macedonia with the support of the World Bank Group, under the umbrella of the Macedonia Competitive Industries and Innovation Support Program, is working to design and implement a pilot Supplier Development Program (SDP). Through the process of catching up with the EU, new high-income jobs shall be created in the Macedonian economy, which will lead to increasing of the living standard. For the prospects of subcontracting and inclusion in supply chains, speaks the fact that even in the EU-15 in 2007 around 265.496 SMEs operated as subcontractors for the large companies and employed 3.8 million people.

EU accession shall increase competitiveness of the Macedonian economy also through reduction of costs of doing business: reducing customs expenses (70% of total imports is from the EU); accelerating the speed of crossing of political borders as the country becomes part of the single market of goods and services; reducing financial costs (interest rates); eliminating the foreign exchange risk against the Euro; eliminating the FX costs for buying and selling Euro in the final phase of EU-integration. That would reduce the costs of the Macedonian companies by 4-5% of GDP (according to current GDP, it would amount to EUR 320-400 million, annually).

Certainly, increasing of competitiveness is costly and incurs expenses for the economy: additional investments, new technologies, training and new skills for the employees – simply, transformational change of the economy. The EU accession shall increase the competitiveness on the domestic market. The differences and barriers between the domestic and EU market shall narrow and become single market with exceptionally high competitiveness. Macedonian enterprises must be ready and resilient to sustain that pressure. Thus, EU-integration should be well designed and guided process of structural transformation and increasing competitiveness of the Macedonian economy.

EU accession will not mean only economic convergence. It will be also convergence of the cultural values of the companies. Good corporate governance, anti-money laundering standards, high standards for employees protection, permanent education and training for employees, are just part of the business standards toward which the Macedonian corporate culture shall converge.

Improving the competitiveness, economic freedom and the openness of the Macedonian economy will contribute to strengthening of the democratic processes, rule of law and credibility and capacity of our institutions. The economic stability and prosperity in general supports political stability and democracy.

The European Union is significant not only as source of demand for the Macedonian products, but also as market where we purchase equipment, new technologies and other inputs necessary for the Macedonian companies, as well as mass consumption goods for the wider population.

Access of the Macedonian companies to financial sources for their growth has been treated by the economists as the key segment for the investment climate. In this context, we should bear in mind that over 90% of the foreign private capital inflow is in Euro, while more than 80% coming from EU companies and financial institutions. In the period 2009-Sep.2015, more than 1,658 projects have been financed by the European Investment Bank, through the Macedonian Bank for Development Promotion. At the same time, over 70% of the banking sector in Macedonia is in dominant ownership of EU banking groups, and almost 95% of the insurance companies in the country are in dominant ownership of EU insurance companies.

The topics for free capital movements and foreign direct investments in Macedonia will be further discussed in December and January 2016, on the pages of this blog.

КОИ СЕ МОЖНОСТИТЕ ЗА МАКЕДОНСКИТЕ КОМПАНИИ ОД

ИНТЕГРАЦИЈАТА СО ПАЗАРОТ НА ЕУ

Македонија е мала земја, со 2 милиони жители и бруто домашен производ по глава жител од 10.120 евра, според паритетот на куповната сила на денарот, што претставува само 36 посто од просекот на ЕУ. Малиот број на жители и нискиот доход по глава жител условуваат слаба апсорпциона моќ на домашниот пазар, т.е. ограничен обем на домашна потрошувачка. Малиот домашен пазар не им овозможува на македонските претпријатија да користат економии од обем (со зголемување на производството да ги намалуваат фиксните трошоци по единица производ) и да бидат поконкурентни на пазарите во кои ги пласираат своите производи. Економската логика потврдува дека за ефикасно работење и искористување на економиите од обем потребни се најмалку 10-15 милиони потрошувачи, со два - три пати поголема куповна сила од македонската, т.е. со БДП по глава жител од 20 - 30.000 евра. Ова, понатаму, покажува зошто секоја мала земја, каков што е случајот и со Македонија, мора да биде отворена и најзначајниот дел од својот БДП да го пласира на странските пазари. Согласно со тоа, денес македонската економија извезува околу 50% од БДП. Тоа што важи за економијата во целина, се покажува како законитост и за поединечните претпријатија. Имено, секоја компанија со промет поголем од 120 милиони денари мора да извезува за да опстане, а компаниите со промет поголем од 600 милиони денари, мораат да извезуваат над 50% од своето производство. Тоа се однесува како на производствените така и на компаниите што испорачуваат услуги, дури и за компании што ги нудат услугите само во земјата. Така на пример, хотелите, не можат да опстанат доколку 50-60% од гостите не се странци. Истото се однесува и за големите трговски центри: Скопје Сити Мол, Рамстор, и сл., каде 30-40 посто од потрошувачите се странски граѓани. Истото, го истакнуваат и производителите на здравствени услуги, градежните компании, ИТ компаниите, туристичките организации.

Сега станува појасно зошто економистите постојано потенцираат дека интеграцијата во ЕУ е императив за нашата земја и за нашите компании, најоптимално решение за надминување на проблемот со ограничената домашна потрошувачка и воопшто решение коешто на македонската економија ќе и донесе бројни економски и други користи. Ваквото гледиште може да се поткрепи со релевантни аргументи:

(1) ЕУ, денес, е најмоќната регионална економска интеграција во светски размери, со пазар од над 500 милиони жители и просечен БДП по глава на жител од 28.500 евра - иако во ЕУ живее само 7% од светската популација, таа креира речиси 25% од светскиот доход, учествува со 16,5% во светската трговија, во неа е концентрирано 30% од светското знаење, итн; (2) Македонија, преку Грција и Бугарија се граничи со ЕУ и таа за нас е најголемиот и најбогатиот пазар во радиус од илјада километри. Од 14 земји во непосредното соседство, 8 се членки на ЕУ (Грција, Бугарија, Хрватска, Словенија, Унгарија, Романија, Кипар и Италија), а 6 се земји што аспирираат да станат дел од ЕУ (Србија, Албанија, Косово, Црна Гора, Босна и Херцеговина, Турција); (3) ЕУ е пазар со огромна апсорпциона моќ и пазар кој креира висок конкурентен притисок од аспект на квалитетот, функционалноста, дизајнот, цената, достапноста на производите, сервисирањето и сл. - овие факти ги поттикнуваат и принудуваат и македонските компании постојано да иновираат и да ја зголемуваат својата конкурентност, ефикасност и продуктивност; (4) настапот на македонските компании на единствениот европски пазар не е во конфликт со интегрирањето со другите пазари и светската економија, бидејќи зголемената конкурентност ќе значи и полесна интеграција во глобалните светски текови итн, итн.

Овие аргументи, објаснуваат зошто денес ЕУ е нашиот најзначаен надворешно трговски парнер, наше како што велат економистите, релевантно извозно подрачје - околу 76% од македонскиот извоз е насочен кон европските земји и околу 63% од нашиот увоз доаѓа од овие земји. Со години наназад три земји, “стари“ членки на ЕУ, влегуваат во редот на нашите најзначајни, најголеми трговски партнери - Германија, Грција и Италија. На пример, во 2000 година, 1/3 од македонскиот извоз бил насочен кон овие земји, во 2006 година тој индикатор достигнал 40%, а во 2015 година се зголемил на 52%. Ова потврдува дека постои долгорочна тенденција на пораст на македонскиот извоз и увоз, т.е. на нашата надворешно - трговска размена со земјите членки на ЕУ. Ваквата тенденција дополнително се засили со проширувањето на ЕУ и влезот на Словенија (2004), Бугарија (2007) и Хрватска (2013) во унијата. Бугарија денес е петти најголем трговски партнер на Македонија, а во последните години расте и трговската размена со Хрватска. До неодамна, во структурата на нашиот извоз доминираапроизводите од традиционалните сектори со помал степен на обработка, производи на т.н. класични индустриски сектори - железо и челик, фероникел, производи од тутун , пијалоци, прехранбени производи, облека, обувки и сл. Од друга страна, Македонија е земја со висока увозна зависност, каде доминираат енергенсите (нафтата и електричната енергија), возилата, машините и опрема, телекомуникациски уреди итн. Сето ова придонесува, Македонија да бележи висок трговски дефицит кој во 2008 година достигна 29% од БДП. Сепак во последните години трговскиот дефицит бележи стеснување и во 2014 година изнесуваше 21%, што потврдува дека интензивирањето на интеграциските процеси со ЕУ значајно придонесува за ублажување на проблемите со кои Македонија се среќава во екстерниот сектор. Една анализа на НБРМ покажува дека благодарение на странските директни инвестиции на мултинационални компании (дел се од ЕУ), во периодот по 2010 година структурата на македонскиот извоз е подобрена, односно дека учеството на традиционалните извозни производи во вкупниот извоз е намалено за 13 процентни поени во корист на производите со повисок степен на финализација. Позитивни ефекти од поголемата надворешно - трговска размена со пребирливиот европски пазар се видливи и во доменот на иновациската активност на македонските компании. Имено, силната конкуренција на европскиот единствен пазар ги принудува и нашите компании се повеќе да иновираат. Податоците на Државниот завод за статистика потврдуваат дека во периодот 2010 - 2012 година 42,8% од македонските компании се иновативни што е значаен напредок во однос на раните транзициони години. Од вкупниот број иновативни фирми во Македонија, 24,7% имаат воведено иновација на производ и процес, 46,4% организациски и маркентингшки иновации и 18,2% од иновативните фирми ги вовеле сите типови иновации.

Во перспектива засилувањето на интеграциските процеси со ЕУ и приклучувањето на Република Македонија кон ЕУ на земјата ќе и донесе и бројни други бенефиции. Во овој контекст треба да се имаат предвид неколку релевантни аргументи:

Дознаките што пристигнуваат од ЕУ, веќе денес, креираат значајна потрошувачка за македонски производи. Се проценува дека 60-70% од вкупните дознаки (1.35 милијарди евра), потекнуваат од македонски граѓани вработени во ЕУ. Тоа, генерира потрошувачка за 6,7 посто од македонскиот бруто домашен производ. Овие дознаки го зголемуваат и домашното штедење, што овозможува финансирање на инвестициите, започнување на нови бизниси и отварање на нови работни места.

Присуството на странските компании во Македонија (дел се со домицил во европските земји) отвора можност и кај нас да се развиваат квалитативни претприемнички процеси, т.е. да се развива субконтракторството - нашите мали и средни претпријатија (МСП) да произведуваат резервни делови, полупроизводи и сл, за потребите на големите компании присутни во Македонија, што практично ќе значи приклучување на дел од македонските бизниси кон големите синџири на додадена вредност (value added chains). Првите чекори на тој план се направени од одредени компании од ЕУ од автомобилската индустрија (Kromberg and Schubert, Draxlmaier, VanHool) во индустриските зони. Следниот чекор е што повеќе домашни компании да се вклучат во синџирот на добавувачи на меѓународните глобални синџири присутни во земјата или странство. Владата на Република Македонија со поддршка на Светската банка под “чадорот“ на Програмата за поддршка на македонските конкурентски и иновативни индустрии, веќе работи на дизајнирање и имплементација на пилот програма (Supplier Development Program - SDP) за остварување на оваа цел. Преку процесот на фаќање чекор со ЕУ (catching up), ќе се отвораат нови високо-доходовни работни места во македонската економија, при што ќе доаѓа до зголемување на животниот стандард на граѓаните. Колкави се можностите на субконтракторството потврдува фактот што уште во 2007 година во ЕУ - 15 дури 265.496 мали и средни претпријатија работеа како субконтрактори (кооперанти) на големите компании и вработуваа 3,8 милиони лица.

Интегрирањето со ЕУ, ќе ја зголеми конкурентноста на македонската економија и преку намалување на трошоците на работење: намалување на трошоците за царинење и царински надзор (70 посто од вкупниот увоз потекнува од ЕУ); зголемување на брзината на премин на политичките граници бидејќи земјата ќе стане дел од единствениот пазар на стоки и услуги; намалување на трошоците на финансирање (каматните стапки); елиминирање на девизниот ризик во однос на еврото; елиминирање на трошоците за купопродажба на евра во крајната фаза од интегрирањето со ЕУ. Со тоа трошоците на македонските компании би се редуцирале за 4-5 посто од БДП (според сегашната вредност на БДП, тоа би изнесувало од 320 до 400 милиони евра годишно).

Се разбира зголемувањето на конкуренцијата е скапа работа и поврзана со трошоци: дополнителни инвестиции, нови технологии, обука и стекнување на нови вештини за вработените, со еден збор преструктуирање на економијата. Интегрирањето со ЕУ, ќе ја засили конкуренцијата на домашниот пазар. Разликите и бариерите помеѓу домашниот и пазарот на ЕУ ќе се стеснуваат и тоа ќе стане единствен пазар со исклучителна голема конкуренција. Македонските економски субјекти ќе мора да се оспособуваат да го издржат тој притисок. Затоа, интегрирањето со ЕУ треба да биде добро осмислен и воден процес на реструктуирање и зголемување на конкурентноста на македонската економија.

Интегрирањето со ЕУ, нема да значи само економска конвергенција. Тоа ќе биде и вредносна и културолошка конвергенција на компаниите. Доброто корпоративното управување со компаниите, стандардите против перење на пари, високи стандарди за заштита на вработените на работа, перманентното едуцирање и стекнување на работни вештини се само дел од стандардите кон кои ќе конвергира македонската корпоративна култура.

Јакнењето на конкурентноста, економската слобода и отвореноста на македонската економија, ќе придонесат за јакнење на демократските процеси, владеењето на правото и зголемување на кредибилитетот и капацитетот на дејствување на нашите институции. Економската стабилност и динамизам по правило придонесуваат за јакнење на политичката стабилност и на демократијата.

Европската Унија е значајна не само како извор на потрошувачка за македонските производи, туку и како пазар од коj набавуваме опрема, технологии и други инпути за потребите на македонските компании, како и стоки за широка потрошувачка на населението.

Пристапот на македонските компании до средства за финансирање на нивниот раст и развој економистите го третираат како значаен, клучен сегмент на инвестиционата клима. Во овој контекст треба да се има предвид дека над 90 посто од приливот на странски приватен капитал е во евра, а од тоа над 80 посто е од економски субјекти од Европската Унија (компании и финансиски институции). Во периодот 2009-септември 2015 год, над 1.658 проекти се финансирани со кредити од Европската Инвестициона Банка преку Македонската Банка за подршка на развојот. Истовремено, над 70 посто од банкарскиот сектор е во сопственост на банкарски групации од ЕУ, и скоро над 95 посто од осигурителните компании се во сопственост на компании од ЕУ.

Темите за слободното движење на капитал и странските директни инвестиции во Македонија пошироко ќе ги дискутираме во декември и јануари на страниците на овој блог.