Единствениот европски пазар и перспективите за Македонија / Single European Market and Perspectives of Macedonia

  

 

Fatmir Besimi PhD

Deputy-President of the Government of RM for European Affairs

Dimitar Bogov MA

Governor, National Bank of the Republic of Macedonia

ЕДИНСТВЕНИОТ ЕВРОПСКИ ПАЗАР И ПЕРСПЕКТИВИТЕ ЗА МАКЕДОНИЈА

Единствениот пазар на Европската Унија.

Едно од најголемите достигнувања во процесот на повеќедецениската интеграција, со единствена цел да обезбеди поголем слободен пазар, без непотребни пречки, за слободно движење на стоки, услуги, луге и капитал. Денеска, единствениот европски пазар вклучува 28 најразвиени држави во Европа и брои речиси 510 милиони жители, воедно и потенцијални потрошувачи, со БДП од над 14 трилиони евра и највисока поторшувачка моќ на планетата.

Корист за економијата на Република Македонија.

Благодарејќи на договорите и трговските односи со Европската унија, од 2001 година, со стапувањето во сила на трговската Времена спогодба, односно од 2004 година со влегувањето во сила на Спогодбата за стабилизација и асоцијација, нашите компании, имаат речиси целосен пристап на големиот единствен пазар на Европската унија, без никакви ограничувања и царини (освен за некои производи за кој е договорен посебен или делумно ограничен пристап на пазарот на ЕУ). Во изминатиот период од над десет години развој на трговските односи, трговијата на Република Македонија со ЕУ достигна ниво од околу 75% од извозот и околу 45% од увозот (или околу 56% од вкупната трговска размена за 2014 година). Во исто време нашиот правен и институционален систем континуирано се прилагодува кон правото на европската унија и во делот на слободен проток на стоки, услуги, луѓе и капитал, вклучително и со широка примена на европските стандарди. Нашата предност е во поволностите што ги нуди преференцијалниот третман на нашите производи во Спогодбата за стабилизација и асоцијација, блискоста на пазарот и помалите транспортни трошоци и можноста за полесно деловно поврзување на нашите компании со европските компании. Но, без зголемување на квалитетот и безбедноста на производите и услугите, правопропорционално се намалуваат шансите за опстанок и на домашниот пазар. Во оваа насока од исклучителна важност е Агендата за поврзаност на регионот на Западен Балкан, во областите на транспортна и енергетска инфраструктура, како и во однос на информатичко-комуникациска технологија и образование.

Предизвици за компаниите од Република Македонија

Иако можностите за нашите компании се огромни, нивното целосно искористување бара, покрај вложувања од страна на државата во содавање на правни и институционални предуслови, исто така и непрекинато вложување од страна на компаниите, во развивање на човечкиот капитал и трансфер на нови современи технологии за прозиводство на производи со висок квалитет и безбедност, како и прилагодување на потребите на европските потрошувачи и способност да се издржи отворената конкуренција со другите компании широм светот со кои Европската унија има договори за слободна трговија. За споредба, инвестициите во образованието во ЕУ-28, последните пет години се на ниво од 5% до 5,5%, а во Македонија се околу 4% од БДП. Значи, имаме релативно ниска инвестиција споредено со ЕУ, и тоа станува поочигледно кога се има во предвид дека нашето БДП по глава на жител е само 36% од просекот на ЕУ. Инвестициите во науката и иновациите, односно во истражувањето и развојот, исто така треба да се зголемат, со цел да се зголеми конкурентната способност во домашната економија. Колку за споредба, во ЕУ-28 инвестициите во истражувања и развој се околу 2% од БДП и се планира да достигнат 3% до 2020 година, додека во Македонија моментално имаме само 0,2% од БДП. Ваквите вложувања не се прашање на избор туку прашање на опстанок, вклучително и на домашниот пазар поради зголемениот конкурентски притисок на европските компании и производи на македонскиот пазар.

Улогата на странските инвестиции

Разликите меѓу земјите во нивото на доходот главно се рефлексија на јазот во продуктивноста. Високото ниво на странски инвестиции во Централно европските и Балтичките земји доведе до стеснување на јазот во продуктивноста и доходот со старите членки на ЕУ. Според истражување на Австриската народна банка, во периодот 1996-2011, најголем пораст на учеството во глобалната трговија оствариле токму Балтичките и Централно европските земји. Истовремено тие оствариле и најголем пораст на учеството на производи со повисока додадена вредност. Не случајно. Иако мултинационалните компании на почетокот префрлуваат производство со помала додадена вредност, тоа се пософистицирани производи од оние кои дотогаш земјите ги произведуваат. Како расте продуктивноста, растат трошоците за работна сила и се менува структурата на производите кон такви со повисока додадена вредност. Според истражувањето на Арнолд и Јаворчик (2009), странските инвестиции ја поттикнуваат продуктивноста во земјата, ги зголемуваат инвестициите, ја поттикнуваат интеграцијата во глобалната економија. Клучни фактори во растот на продуктивноста се инвестициите во истражување и развој (И&Р), технички вештини и менаџерски вештини. Мултинационалните компании создаваат 46% од вкупните вложувања во истражување и развој и 69% од вкупните вложувања за И&Р на бизнис секторот (УНКТАД, 2005). Буџетот на Форд за И&Р е поголем од вложувањата за И&Р на Шпанија и Швајцарија. Буџетот за И&Р на Дајмлер Крајслер е поголем од оној на Белгија и Израел. Фармацевтскиот гигант Фајзер има поголем буџет за И&Р од Бразил. Учеството на странските компании во инвестициите во И&Р изнесува 72% во Ирска, 63% во Унгарија, 47% во Чешка, 45% во Шведска. Мултинационалните компании вршат трансфер на знаење и кон нивните локални добавувачи со што ја поттикнуваат продуктивноста и кај нив.

Перспективата за економска интеграција на Македонија

Во една ваква констелација на економски околности, нашите државните институции и економски оператори, немаат друга опција освен да ги следат новите трендови на продлабочување на единствениот европски пазар. Тоа го налага структурата на нашата економија и нашите длабоки трговски односи со пазарот на Европската унија. Комплексноста на процесот, неговата динамика и важноста за брзи реакции и донесување на валидни одлуки претпоставува дневна, структурна и искрена соработка помеѓу државните институции како креатори на условите за бизнис и економските опреатори како носители на нашата економија и конкурентност, како и креатори на нашиот бруто домашен производ. Во оваа насока, нашите компании, покрај другите извори на финансирање, може да искористат и финансиска поддршка во рамките на Програмите на Унијата, на пример Хоризонт 2020, Косме, Еразмус+ и други програми со вредност повеќе од 100 милјарди евра за период 2014-2020). Сепак, имајќи ги предвид трикратните разлики во однос на стапката на невработеност и животниот стандард помеѓу еврозоната и Република Македонија останува отворен предизвикот за продолжување на фокусирани политики за привлекување инвестиции во избрани сектори кои најбрзо ќе ги креираат врските со глобалната економија.

SINGLE EUROPEAN MARKET AND PERSPECTIVES OF MACEDONIA

Single market of the European Union

One of the greatest achievements of the process of the decades long integration is the single purpose of ensuring a wider free market, without unnecessary obstacles to free movement of goods, services, people and capital. Today, the Single European Market includes 28 most developed countries in Europe and has almost 510 million inhabitants, thereby potential consumers, with GDP of 14 trillion EUR and highest spending capacity on the planet.

Benefit for the economy of the Republic of Macedonia

Thanks to the agreements and trade relations with the European Union, since 2001 with the entering into force of the Interim Trade Agreement, and since 2004 with the entering into force of the Stabilization and Association Agreement respectively, our companies have nearly unrestricted access to the large single market of the European Union, without any limitations and customs duties (except for agreed special or partial access of certain products to the EU market). In the last 10 years' period of development of trade relations, the trade of Republic of Macedonia with the EU reached 75% of export and 45% of import (or approximately 56% of total trade exchange for 2014). At the same time, our legal and institutional system is continually adapting to the EU legislation and to free movement of goods, services, people and capital, including extensive application of European standards. It is to our advantage that we can make use of the benefits from the preferential treatment of our products in the Stabilization and Association Agreement, market proximity and decreased transport costs, as well as the possibility for easier business connection of our companies with European companies. However, without increasing the quality and security of products and services, chances for success on the domestic market may also proportionally reduce. In this manner, the Connectivity Agenda for the Western Balkans is of exceptional importance in the areas of transport and energy infrastructure, as well as in information and communication technology and education.

Challenges for companies from the Republic of Macedonia

Although the possibilities for our companies are enormous, their total exhaustion requires continuous investments from companies, development of human capital and transfer of new and modern technologies for manufacturing high-quality and safe products, as well as adapting to the needs of the European customers and capability to compete with companies worldwide who benefit from free trade agreements with the European Union, in addition to investments from the state in creating legal and institutional possibilities. For comparison purposes, the investments in education in EU-28 are at the level of 5% to 5,5% in the last five years, while in Macedonia they reached 4% of GDP. This indicates a relatively low investment compared to the EU, and it is even more evident considering our GDP per capita is only 36% of the EU average. Investments in science and innovations, as well as in research and development, also need to be increased, in order to increase the competitiveness of the domestic economy. Additionally, the investments in research and development in EU-28 are approximately 2% of GDP intending to increase to 3% until 2020, while currently in Macedonia these are only up to 0,2% of GDP. These investments are not issues of choice, but rather of survival, also on the domestic market due to the competitive pressure imposed by European companies and products on the Macedonian market.

The role of foreign investments

The differences between countries on income level are mostly a reflection of the productivity gap. High level of foreign investments in the Central European countries and the Baltic countries lead to narrowing of the productivity gap and income gap with the old EU member states. According to research conducted by the Austrian National bank, during the period between 1996 and 2011 the highest participation growth in global trade was marked in the Baltic and Central European countries. At the same time, these countries marked the highest participation growth in products with higher added value. This is not a coincidence. Despite the practice of multi-national companies to transfer production with smaller added value first, the products are more sophisticated than the ones produced before by these countries. As the productivity rises, the costs for workforce grow and the structure of products change towards products with higher added value. According to a research by Arnold and Javorcik (2009), foreign investments encourage country productivity, increase investments and promote integration in global economy. Key factors in productivity growth are investments in research and development (R&D), technical skills and management skills. Multi-national companies participate with 46% of total investments in research and development and 69% of total investments in R&D within the business sector (UNCTAD, 2005). The R&D budget of Ford is larger than the R&D investments of Spain and Switzerland. The R&D budget of Daimler Chrysler is larger than the one of Belgium and Israel. The pharmacy giant Pfizer has larger R&D budget than Brasil. The share of foreign companies in R&D investments is 72% in Ireland, 63% in Hungary, 47% in Czech Republic, 45% in Sweden. Multi-national companies transfer know-how to their local suppliers, which promotes supplier’s productivity as well.

The perspective for economic integration of Macedonia

Within such economic circumstances, our state institutions and economic operators have no other option, but to follow the new trends of deepening of the Single European Market. This is imposed by the structure of our economy and our intense trade relations with the market of the European Union. The complexity of the process, its dynamics and the importance of quick reactions and adopting valid decisions require daily, structural and honest cooperation between institutions of the state as creators of business climate and economic operators as carriers of our economy and competitiveness, as well as creators of our gross national product. In this manner, our companies, alongside other sources of financing, can make use of the financial support within the Union Programmes, such as Horizon 2020, Kosme, Erasmus + and other programmes with value of more than 100 billion Euro for the period 2014-2020. Nevertheless, having in mind the triple-fold differences related to the unemployment rate and the standard between the Eurozone and the Republic of Macedonia, continuing the implementation of focused policies aimed at attracting investments in selected sectors in order to create the connection with the global economy as soon as possible remains an open challenge.